Çayda kota ve kontenjan tartışması

+A -A

12:15 04-06-2021

Aklayanlar

ÇAYKUR: “Kota ve kontenjan olmak zorunda”

Çay alımlarında ÇAYKUR tarafından kota ve kontenjan uygulaması yapılıyor. Birinci sürgün dönemi yaş çay alım kotası dekar başına 600 kilogram olarak ilan edilmişti. Çay alımlarının artması nedeniyle ÇAYKUR, günlük dekar başına 15 kilogram çay alımı kontenjanı belirledi. Üreticiler Artvin’in Hopa ve Rize’nin Fındıklı ilçelerinde yaptıkları eylemlerle günlük kontenjana tepki gösterdi. Polisin müdahale ettiği eylemlerde çok sayıda kişi gözaltına alındı.

ÇAYKUR, günlük çay alım kapasitesinin aşıldığını açıklarken üreticilere çaylarını satmak için acele etmemelerini söylüyor. Kota ve kontenjan sebebiyle çayını ÇAYKUR’a satamayan üreticiler özel sektöre yönelmek zorunda kalıyor. Taban fiyatı 4 TL olarak belirlenen yaş çayın özel sektördeki alım fiyatı 2.8 TL’ye kadar düşüyor.

ÇAYKUR Genel Müdürü Yusuf Ziya Alim
“ÇAYKUR'un kapasitesi günlük 9 bin tondur. Bundan daha fazla aldığımız her 1 kilo çayı ya yakacağız ya da dökeceğiz. Milli servete zarar veremeyiz. Kapasiteyi geçtiğimiz zaman ister istemez kota ve kontenjan işlemleri devreye giriyor. Ben de üretici olarak çayımı bir günde bitirmek isterim ama herkes bitirmek isterse, ister istemez kota ve kontenjan meselesi gündeme geliyor. Amacımız üretici kontrol edebileceği kadar çayını toplayıp satsın.”

ÇAYKUR Genel Müdürlüğü Basın Açıklamaları
“Alımlar 9 bin tonun üzerinde gerçekleşmektedir. Umut ediyoruz ki haftaya (31 Mayıs haftası) limitler az da olsa artırılacak duruma gelecektir. Bilinmeli ki üreticilerimizden 1 kilogram daha fazla yaş çay alımı için kapasite zorlanmaktadır.” 28.05.2021

“Çay taze ve birkaç günde hasadı yapılıp bitirilecek bir işlem değildir. Çay hasadının hiç olmazsa 20-25 gün devam etmesi gerektiğini bilmeyen üreticimiz yoktur.” 25.05.2021

“Üreticilerden, günlük satabilecekleri kadar çay toplamalarını istiyoruz. Çayı toplayıp bekletmek kaliteyi bozmaktadır, çayın bekleyeceği en iyi yer bahçedir.” 21.05.2021

Çayeli Ziraat Odası Başkanı Ali Küçükislamoğlu
“ÇAYKUR Genel Müdürlüğüne haksız saldırıları ve tenkitleri gözlemlediğimizde; ÇAYKUR Genel Müdürlüğünün kapasitesinin üstünde bir çay alımı yaptığı ve fedakârca bir çalışma ortaya koyduğu, kontenjanı da zorunlu olarak uyguladığı, sezon açılışının pandemi yasaklarına rastlaması ve hava koşullarının olumlu gitmemesinden kaynaklandığı tespit edilmiştir. Bunlar sezonda görülen geçici sorunlardır. Bizler sektörün yapısal sorunlarına odaklanmalıyız. Çayımızın temel sorunları olarak; çay fiyatı, çay alım politikaları, çay kanunun hala çıkarılamaması ön planda yer almaktadır. Çay müstahsili olarak bizler çayımızın hak ettiği bedelden kontenjansız ve kotasız satmayı arzulamaktayız. Çay sektörüne yeni düzenlemeler getiren çay kanunu bir an önce çıkarılmalıdır.”

Çay Üreticileri Dayanışma Derneği (ÇAYÜDAD) Başkanı Mustafa Mavi
“Benim 6 ton çayım var, 3 kardeşiz. 3 günde bir çay topluyoruz ve bugüne kadar da hep böyle yaptık. Ve bütün çayımızı ÇAYKUR’a sattık. Lütfen izdihama mahal vermeyelim. Haziran’ın 5’inde bütün kontenjanlar kalkacak ve rahatça çay satacağız. Birkaç günden sebep 1 lira düşüğüne lütfen çay satmayalım, birbirimizi kırdırmayalım. Benim 300 kilo çayım var bir şey olmaz, 500 kilo çayım var bir şey olmaz deyip de özel sektöre gidip fiyat kırmayalım, birbirimizi koruyalım.

ÇAYKUR’un kapasitesi yeterli değil. Bugün kendi fabrikasını işletemeyen, hantal özel sektörün fabrikalarını ÇAYKUR kiralasın. Kendi fabrikası olarak çalıştırsın ve çayı işleyip üreticinin önünü açsın.”

Karalayanlar

Üretici: “Kota ve kontenjan uygulamaları kaldırılsın”

ÇAYKUR, 17 Mayıs'ta dekar başına 600 kilogram kota ile kontenjan uygulaması olmaksızın başlattığı birinci sürgün çay alımına, 21 Mayıs'tan itibaren günlük 15 kilogram kontenjan uygulamaya başladı. Üreticiler kendilerini özel sektöre yönlendiren kota ve kontenjana tepkili.

Çay üreticisi Fatma Özlem Ortahisar
“Çayda kota ve kontenjan uygulanmakta, üreticiler özellere mahkûm edilmekte, özeller ise neredeyse devletin açıkladığı taban fiyatın yarısı kadar fiyata çay alımı yapmaktadır. Çay üreticisi isyandadır. Bir an önce bu sorunlarımızın çözüme kavuşması için yetkililer üreticiyle bir araya gelmeli ve çay kanunu çıkartılmalıdır. Çayda kota ve kontenjan kaldırılmalı, açıklanan taban fiyatın altında çay alımına izin verilmemelidir.”

Çay üreticisi Yoldaş Gümüşkaya
“Bugün 10 ton kotası olan insan, fabrikaya 10 tonunu veremiyorsa, 2 tonunu veriyorsa. Geri kalan çaylarını özel sektöre veriyorsa, biz zaten özelleşmişiz arkadaşlar. Bunlar açık açık ‘Biz ÇAYKUR'u özelleştirdik. İşçilerini de teker teker atacağız’ diyemezler. Böyle bir şeye cesaret edemezler. Biz burada toplandık. Derdimiz, tasamız, kırmak dökmek, böyle bir şey değil. İnsanları üzmek de değil. Adamın 10 ton çayı var 4 tonunu vermiş. 6 tonunu kime verecek?”

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Trabzon Milletvekili Ahmet Kaya
“ÇAYKUR’un üreticilere gönderdiği mesajla, ‘Çayın kalitesi için hasat olgunluğuna ulaşmış çayların bekletilmeden toplanması’ uyarısında bulunmuştu. ÇAYKUR kendisiyle çelişiyor. Bir yandan olgunlaşan çayınızı dalında bırakmayın hemen toplayın diyorlar, diğer yandan da kota ve kontenjan uygulayıp, üreticinin topladığı çayı almıyorlar. Üreticiyi daha düşük fiyat veren özel sektörün insafına bırakıyorlar.”

CHP Rize İl Başkanı Saltuk
"Bugün buradayız. Yarın başka bir yerde, yarın başka yerde. Karadeniz bölgesinde çay tarımının yapıldığı her yerde çay üreticileri meydanlara çıkıyor. Peki neden çıkıyorlar? Sorun belli. Açıklanan fiyatların altında, özel sektör 2.8 TL'den çay alımı yapıyor. Kota kontenjan uygulanıyor. Vatandaş ürününü satamıyor.”

Yeniden Refah Partisi Ardeşen İlçe Başkanı Orhan Çağatay
“Bugün çay toplamaya gitmedim. Buraya geldim. Programdan sonra nasip olursa, köye çıkıp 48 kilogram çay toplayacağım. 49 kilogram değil. Ben bunu konuşmayla değil de konuşmamayla protesto ediyorum. Yetkililere böyle bir mesaj veriyorum.”

Fındıklı Ziraat Odası Başkanı Mehmet Ali Özsoy
“Her yıl binlerce ton üretim kapasitesini artıran sektör nasıl zarar ediyor? Bir diğer bahane ise serbest piyasa. Bir yaş çay fabrikası imalatta çalıştırdığı bir işçiyi asgari ücretle çalıştırıyor. Biz bu sosyal devletin parçası değil miyiz? Biz de asgari ücret istiyoruz. Çay bölgesinin milletvekillerine sesleniyorum. Biz sizi Meclis’teki odanızda ürettiğimiz çayı keyifle için diye göndermedik. Geleceğimiz olan çaya sahip çıkın diye gönderdik. Çay kanunu istiyoruz.”

Rize Gündoğdu Belediyesi eski Başkanı Mehmet Aslankaya
“Bir çay kanunumuz yok. 70’li yıllarda yapılmış bir kanun var ama o zamandan bu zamana çok şey değişti. O yıllarda Rize’de kişi başına 30 tona kadar çay satılıyordu ama nüfus arttıkça, çay tarlaları bölündü, kişi başına çok az para düşüyor. Sri Lanka’da da çay üretiliyor, orada işçilik maliyeti 2 dolar, burada 150 lira. Bunda Rizelinin suçu yok mudur? Vardır. 19 yıllık iktidarda yüzde 80 oy verirsen kimse seni dikkate almaz”

Gerçek Ne?

2021 yılı yaş çay alım fiyatı kilo başına 4 TL.

Kota: ÇAYKUR’un çay hasadının zamana yayılarak yapılması için uyguladığı üreticiden hektar başına aldığı çay miktarı.

2021 birinci sürgün dönemi yaş çay alım kotası: Dekara 600 kilogram.

Kontenjan: ÇAYKUR’un çay alım fabrikalarının doluluğuna göre belirlediği üreticiden günlük çay alım miktarı.

2021 günlük dönüm başına çay alım kontenjanı: 15 kilogram.

Artvin, Rize, Trabzon ve Giresun illerinde yer alan ÇAYKUR’a ait 47 yaş çay fabrikası, toplam 9 bin 20 ton/gün çay yaprağı işleme kapasite ile üretim faaliyetine devam ediyor. Özel sektörün çay yaprağı işleme kapasitesi ise yaklaşık 10 bin ton/gün.

ÇAYKUR Faaliyet Raporuna göre; 2020 yılında 200 bin 845 yaş çay üreticisi ile 786 bin 813 dekar çaylık alan kaydı var. 2020 yılında, siyah, yeşil, beyaz, organik, organik yeşil ve granül çay türlerinde ve çay pudrasında; toplam 142 bin 049 ton tasnifli,126 bin 541 ton paketli çay üretimi gerçekleştirildi.

ÇAYKUR net kar/zararı:
2019 yılı dönemi -635 milyon 092 bin 521 TL

2020 yılı dönemi -547 milyon 247 bin 289 TL

Tarım Orman Bakanlığı Çay Raporu:
Dünya Gıda Örgütü (FAO) 2018 yılı verilerine göre; 4.2 milyon hektar alanda 6.3 milyon ton çay üretildi.

FAO istatistiklerine göre 2018 yılında dünyadaki çay tarım alanlarının dağılımı; Çin %56, Hindistan %15, Kenya %6, Sri Lanka %5, Endonezya %3, Vietnam %3, Myanmar %2, Türkiye %2 ve diğer üretici ülkeler %9 şeklinde.

2018 yılı dünya çay üretiminde Çin %41, Hindistan %21, Kenya %8, Sri Lanka %5, Vietnam %4, Türkiye %4, Endonezya %2, İran %2 ve diğer üretici ülkeler %13 paya sahipler.

Dünyada 2019 yılında 1,8 milyon ton çay ihracata konu olmuş. Dünya çay ihracatında %26 ile Kenya 1. sırada yer almaktadır. Kenya’yı sırasıyla Çin, Hindistan, Sri Lanka , Vietnam, Arjantin ve Uganda takip ediyor. Türkiye dünya çay ihracatı sıralamasında 31. sırada yer alıyor.

Türkiye dünya çay ithalatında ise 25. sırada. TÜİK 2019 verilerine göre çay ithal ettiğimiz ülkeler Sri Lanka %82, Kenya %8, Hindistan %4, İran %2, Vietnam %1, Hollanda %1, Endonezya %1 ve diğer ülkeler %1.

ÇAYKUR
Çay üretimi 1971 yılına kadar Tekel Genel Müdürlüğünün faaliyet konusuydu. 1983 yılında Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (Çay-Kur) adında tüzel kişiliğe sahip, faaliyetlerinde özerk ve sermayesi ile sınırlı bir Kamu İktisadi Kuruluşu olmuştur.

04.12.1984 gün ve 3092 sayılı Çay Kanunu’nun 1. maddesine göre; çay tekeli kaldırılmış, çay tarımı, üretimi, işlemesi ve satışı serbest bırakılmıştır.

1984 unvanı Çay İşletmeleri Genel Müdürlüğü (ÇAYKUR) olarak değiştirilmiştir.

2002 yılında Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'nın ilgili kuruluşu olmuştur.

ÇAYKUR, 6741 sayılı Türkiye Varlık Fonu Yönetimi Anonim Şirketinin Kurulması ile bazı kanunlarda değişik yapılmasına dair kanunla un 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (d) bendi kapsamında 05.02.2017 Tarihli ve 29970 Sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 2017/9756 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Türkiye Varlık Fonuna aktarılmıştır.