Covid-19 desteklerinde Türkiye’nin durumu: IMF raporu gerçekte ne diyor?

+A -A

16:49 28-05-2021

Aklayanlar

IMF -International Monetary Fund, Uluslararası Para Fonu- ülkelerin Gayri Safi Yurtiçi Hasılalarında pandemi harcamalarının oranlarını gösteren bir rapor yayımladı. Raporda, 61 ülkenin pandemi sürecinde vatandaşlarına ne tür yardımlar sağladığı ve bunların miktarları incelendi.

Türkiye’de de haber olan bu rapor, basında iki farklı şekilde yer aldı.

Anadolu Ajansı, IMF’nin raporunu “IMF Mali İzleme Raporu'na göre, salgın sürecinde Türkiye, G20'nin yükselen ekonomileri arasında GSYH’sine oranla en fazla likidite desteği sağlayan ülke oldu.” cümlesiyle haberleştirdi.

Aynı haberi Hürriyet gazetesi “Türkiye likit destekte devleri geride bıraktı.” başlığıyla gördü. Haberde şu açıklamaya yer verildi: “Türkiye’nin likit destek oranı GSYH’sinin yüzde 9,4’ü oranında olurken, aynı kategorideki ülkeler arasında Türkiye’ye en fazla yaklaşan ülke yüzde 6,2 ile Brezilya oldu.” Hürriyet’in aynı konudaki farklı bir haberinde IMF’nin Türkiye’yi, vatandaşını destekleme konusunda övdüğü belirtilirken “Raporda yer alan bilgilere göre Türkiye mali disiplinini bozmadan GSYH'sinin yüzde 9.4'ünü destek olarak verdi” denildi.

“Vatandaşına en fazla desteği Türkiye verdi” haberi, Yeni Şafak, Milliyet ve Sabah gazetelerinde de yer buldu ve yine likit destek üzerinde duruldu. Konuyla ilgili uzman yorumları ise şöyle oldu…

İstanbul Üniversitesi Öğretim Üyesi, Prof. Dr. Sefer Şener
“ABD vatandaşlarının yüzde 200 borçlu olduğunu, Türkiye'nin ise para basmadan, mali disiplinini bozmadan vatandaş ve şirketlere yardım ediyor. Likidite, kredi desteği, birçok çeşidi var. IMF'in raporu çok açık. Gelişen ülkeler içerisinde Türkiye yüzde 9.4'lük yardım yaptı diyor. Geçen yıl 2020'nin sonlarına doğru bu oran yüzde 11-12 seviyelerindeydi. GSYH 719 milyar dolar civarında. Püf noktası burası.”

Bluebay Varlık Yönetimi Gelişen Piyasalar Kıdemli Stratejisti Timothy Ash,
Anadolu Ajansı haberi
“Türkiye'nin G-20 ülkeleri içerisinde salgın sürecinde verilen mali destekle ilk sırada yer almasına ilişkin, ‘Bu, Türkiye'nin mali borcunun Gayri Safi Yurtiçi Hasılasına (GSYH) oranla düşük olması nedeniyle Covid-19 desteklerinde çok fazla mali manevra alanına sahip olduğunun altını çizmektedir.’ dedi.

Beeland Interests'in Yöneticisi Jim Rogers
Anadolu Ajansı haberi
“ABD, Japonya ve İngiltere'nin yaptığı gibi Türkiye vatandaşlarını felaketten (salgının yarattığı ekonomik koşullardan) korumak için çok fazla şey yaptı. Türkiye (mali desteklerde) çoğu ülkeden çok daha fazlasını yaptı.”

Karalayanlar

IMF’nin yayımladığı söz konusu Mali İzleme Raporu’nda Türkiye’nin pozisyonuyla ilgili diğer haberler ise “Türkiye, pandemide halkına en az destek veren ülkeler arasında” şeklinde verildi.

BirGün gazetesi haberi şöyle aktardı: “IMF’nin yayınladığı son raporda, ülkelerin GSYH’lerine göre pandemi destek ve harcamalarının oranları yayınlandı. Türkiye, yüzde 1,9 oran ile en az yardımı yapan ülkeler arasında.” Haberi bu şekilde ayrıca Cumhuriyet gazetesi, BirGün’ü kaynak göstererek verdi. T24 ise aynı başlığı kullanarak “GSYH’nin yüzde 6,4’ü kadar garanti sağlayan Türkiye’de, sağlık sektörüne ayrılan oran yüzde 0,3, yurttaşa sağlanan destek ise yüzde 0,4.” denmiş.

Medya ombudsmanı Faruk Bildirici de web sitesinde yayımladığı haberinde “Ben de raporu inceledim. Gerçekten de Anadolu Ajansı, IMF raporundaki vatandaşlara doğrudan yapılan nakit desteklerle ilgili verileri görmezden gelmiş. Türkiye bu açıdan bakıldığında vatandaşına en az destek veren ülkelerden biri.” diyor.

Gazeteci Emin Çapa, IMF raporunu inceleyip analiz ettiği programında, Türkiye ile ilgili veriler haberleştirilirken yanıltıcı ifadeler kullanıldığını vurguladı:
“Haberleri çarpıtıyorlar. IMF iki çeşit yardım var diyor. Bir tanesi devlet, artık senden vergi almıyorum diyebilir ve doğrudan cebine para koyabilir. Bunlar doğrudan destekler. İkincisi de devlet kredi verebilir diyor IMF. Halkı borçlandırır yani. Türkiye hiçbir yardımda birinci değil. İkinci tür olan borçlandırmada bile birinci değil. Bu nasıl bir yalandır, bir kişi açıp IMF’nin orijinal raporuna niye bakmaz? Ayrıca her 100 TL’lik yardımın sadece 12 TL’si hazineden, 84 TL’si ise İşsizlik Fonu’ndan. Bu da halkın parası, halkın parasını halka verdik diye hava atıyorsunuz. Bunun 4 TL’si de bağışlardan gelmiş. Gerçekleri çarpıtmanın bir anlamı yok biz gidip bakıyoruz IMF raporlarına.”

CHP Edirne Milletvekili Okan Gaytancıoğlu
“Devlet kiracısı olan esnafa ‘salgın bitene kadar senden kira almayacağım, yeni yılda kirana zam yapmayacağım' bile diyemedi. Açıklanan ve destek paketi olarak sunulan şeyler esnafla alay etmektir. Açıklanan ve destek paketi olarak sunulan şeyler esnafla alay etmektir.

İyi Parti Genel Başkanı Meral Akşener
“2020 yılında, 40 binin üzerinde gerçek kişi işletmesi ve şirket kapandı. Kaldı ki, resmi kapanma işlemi zaman aldığı için, fiilen kapanan işletme sayısı, maalesef bunun çok üzerinde.”

Gelecek Partisi Hazine ve Maliye Politikaları Başkanı Tuncay Dinç
“Toplam verilen doğrudan desteklerin tutarı 60 milyar lirayı ancak buldu ki, bunun yaklaşık yüzde 90'ının zaten işsizlik fonundan karşılandığını biliyoruz. Halkımız aslında aldığı her 10 liralık desteğin 9 lirasını kendi cebinden karşılamış oldu.”

Gerçek Ne?

IMF raporda hangi kriterlere baktı?
IMF’nin raporunda, Ocak 2020’den Mart 2021’e kadar hükümetlerin duyurduğu ekonomik ve sağlık yatırımları, harcamaları ve yardımları baz alınarak, hangi ülkenin halkına ne oranda destek verdiğini gösteriyor.

IMF raporunda, ülkelerin vatandaşlarına iki tür destek ile yardımcı olduğunu belirtiyor. Birincisi, doğrudan destek ile vergi almayıp para yardımı yapmak, ikincisi devletin vatandaşa kredi vermesi.

Vatandaşına doğrudan destek veren 61 ülke incelendiğinde Türkiye’nin bu ülkeler arasında 51. sırada olduğu görülüyor. Doğrudan korona desteklerinin o ülkenin milli gelirine oranına bakılarak yapılan hesaplamada Türkiye’nin destek oranı %1,9. Lüksemburg %27 ile doğrudan destek sağlayan birinci ülke. ABD ise milli gelirinin dörtte biri (%25,5) ile vatandaşına doğrudan destek veren ülkeler içinde ikinci sırada yer alıyor.

Raporda ayrıca 25 gelişmekte olan ülkenin doğrudan korona desteğine de bakılıyor, bu sıralamada da milli gelirinin 1.9’u ile vatandaşına doğrudan destek sağlayan Türkiye, 23. sırada görülüyor. Bu listede %8.8 ile Brezilya en çok doğrudan yardım yapan ülke konumunda.

Rapora göre, doğrudan olmayan desteklere bakıldığında “garantilerin ve kredilerin” dikkate alındığı görülüyor. Garanti ve kredilerle sağlanan likit desteğin Türkiye’nin GSYH’sine oranı %9,4. Bu, 61 ülke içerisinde Türkiye’yi 23. sıraya yerleştiriyor. %35,3 ile İtalya birinci sırada. Bu rakamlar ışığında, Türkiye’nin birinciliği ise gelişmekte olan ülkeler içerisinde.

IMF raporunda yer alan harita
IMF raporunda dünya haritası üzerinde renklendirme yapılarak vatandaşına en çok yardım eden ülkeler, orta seviyede ve en az derecede yardımcı olan ülkeler işaretlenmiş. Haritanın üzerinde yer alan ifade ise şöyle: “Kişilere ve firmalara verilen finansal destek ülkeler arasında büyük farklılıklar göstermiştir.”

Haritada koyu yeşil ile işaretlenen ülkeler, %10’un üzerinde vatandaşına destek sağlayanlar. Bunlar arasında Lüksemburg, ABD, ABD, Avustralya, Japonya, Yeni Zelanda, Yunanistan, Almanya, İsviçre ve İngiltere yer alıyor. %2,5’in altında yardım sağlayan ülkeler ise kırmızı ile işaretlenmiş ve bunların arasında Türkiye, Meksika, Kazakistan, Belarus, Mısır görülüyor.

Türkiye’de devletin Covid-19 yardımları
Türkiye'de hükümet Mart 2020'de 100 milyar TL'lik "Ekonomik İstikrar Kalkanı" adlı teşvik paketini açıkladı. Paket kapsamında kısa çalışma ödeneği ile üretime ara veren işyerlerinde çalışanlara geçici gelir desteği, ihtiyaç sahibi ailelere 2 milyar TL'lik bir kaynak aktarımı, ücretsiz izne ayrılan, kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan veya işten çıkarıldığında işsizlik ödeneğine hak kazanamayan işçilere günlük 39,24 TL destek gibi yardımlar belirlendi. Sosyal destekler kapsamında hanelere Ağustos 2020'den itibaren üç faz halinde 1000'er lira destek verildi, en düşük emekli aylığı 1500 liraya yükseltildi. Aylık geliri 5000 liradan az olanlara temel ihtiyaç desteği ve kredi imkânı tanındı. Hükümetten maddi desteklere ilişkin daha sonra da çeşitli açıklamalar geldi. Cumhurbaşkanı Erdoğan sokağa çıkma kısıtlamalarından etkilenen toplam 1 milyon 239 bin 438 kişiye 3 ay süreyle ayda bin lira destek ödemesi yapılacağını duyurdu. Mart 2020’de yüzde 50 kapasite ile çalışan esnafa 1500 TL nakit destek yapılacağını açıkladı. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, “Sosyal Koruma Kalkanı” programı kapsamında vatandaşlara aktarılan desteğin “60 milyar lirayı aştığını” açıkladı.

Mayıs 2021’de ise esnaf destek paketi ile gelir kaybı yaşayan esnaflara Ticaret Bakanlığı tarafında 3 bin TL ve 5 bin TL destek verileceği açıklandı. Başvurular devam ediyor.

Hazine ve Maliye Bakanı Lütfi Elvan, pandemi sürecinin merkezi yönetim bütçesine bugüne kadar getirdiği yükün yaklaşık 79 milyar TL olduğunu belirtti ve bu rakamın yıl sonunda 109 milyar TL’ye ulaşabileceğini söyledi: “Merkezi Yönetim Bütçesi, İşsizlik Sigortası ve Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Destek Fonu’ndan toplam 136 milyar TL harcadık. Yıl sonuna kadar da bu tutar 182,7 milyar TL’ye ulaşmış olacak. Bahsettiğim bu tutarın milli gelirin %3’ünü aşmasını bekliyoruz”. Elvan, 315 milyar TL’ye ulaşan kredi paketleriyle sağlanan desteğin de milli gelirin %6’sına ulaştığını söyledi.