Muhabir Musab Turan olayı üzerinden basın hürriyeti ve ahlakı

+A -A

10:53 25-05-2021

Aklayanlar

Mayıs ayının başından bu yana organize suç örgütü lideri olmaktan hüküm giyen Sedat Peker’in çektiği videolar Türkiye’nin gündeminde. Milliyet gazetesi ve Qualitiy adlı derginin geçtiğimiz yıllarda “Yılın En Hayırsever İşadamı” ödülü verdiği Peker, firari olarak bir buçuk yıldır yurt dışında.

Nisan 2021’de Sedat Peker’in ailesinin yaşadığı İstanbul’daki evine operasyon düzenlenmesinin ardından Mehmet Ağar ve “pelikancılar”ı hedef alarak çektiği videolardan sonra; İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, attığı iki tweet’te de “mafya pisliği” diye nitelediği Sedat Peker aleyhine ifadelere yer verince Peker bu kez okları Bakan Soylu’ya yöneltti. Peker’in anlattıklarında başta Bakan Soylu olmak üzere devletle ilişkili isimler geçerken derin devlet, mafya, uyuşturucu trafiği üzerine iddialar gündem olmaya devam ediyor.

Konu sıcaklığını korurken Hürriyet, Milliyet, Sabah gibi hükümete yakınlığıyla bilinen yayın organları gelişmelere yer vermiyor. Diğer taraftan bugüne kadar yedi adet video yayımlayan ve toplam 51 milyonun üzerinde izleme alan Sedat Peker’in videoları pek çok basın organında ve sosyal medyada da ses getirmeye devam ediyor.

Tüm bunlar yaşanırken AA muhabiri Musab Turan, bir basın toplantısında devletin iki bakanına bu konu ile ilgili sorular yöneltince tartışmalara basın özgürlüğü konusu da eklendi. Muhabir ise görevden alındı ve hakkında soruşturma başladı.

Musab Turan yaşananların ardından Deutsche Welle’ye verdiği röportajda bakan yardımcısının “soru sormuyoruz” demesinin tetikleyici olduğunu ifade etmesinin ardından kendisine “Daha önce de karşılaştığınız bir tutum olsa gerek. Geçmişte sıkıntılı dönemlerden geçilirken düzenlenen basın toplantılarında da böyle durumlarla karşılaşmadınız mı?” şeklinde yöneltilen soru üzerine:

Musab Turan
“Ama hiçbiri bu kadar sıkıntılı bir dönem değildi. Bu kadar herkesin merakla beklediği, cevap istediği bir dönem değildi. İnsanlar şuraya çekmeye çalışıyor: “Birileri mi emir verdi?" Vallahi billahi böyle bir şey yok. Yani birey olarak düşündüm gazeteci olarak mesleğimin namusunu kurtarmak adına 'Bu artık sorulmalı' dedim ve sordum. Evladımın hatırı için sizi temin edebilirim ki kimseden bir emir falan almadım. Ben bunu çocuklarımın geleceği için yaptım, gazetecilik vicdanıyla yaptım, meslek onuruyla yaptım. Sadece "Bu bir tarafın adamı mı, bir yerden emir mi aldı" falan denilince çok yaralandım. Yani bu kadar mı körleştik biz toplum olarak insani ve olması gereken bir şeyi görmeye?”

İYİ Parti Genel Başkan Yardımcısı Bahadır Erdem
"Anadolu Ajansı muhabiri ilk defa milletin sesi olup Mustafa Varank ve Bekir Pakdemirli‘ye gereken soruları sormuş ama tabi ki yanıt fos çıkmış, Sayın Bakan hikaye anlatmış!”

CHP İzmir Milletvekili Tuncay Özkan
“‘3.5 yaşındaki oğlumun yüzüne bakarken utanıyorum.’ Anadolu Ajansı muhabiri bile dayanamayıp Süleyman Soylu'yu sormuş... Mızrak çuvala sığmıyor!”

Fatih Portakal, Gazeteci
“Musab Turan’ın sorusu tarihteki yerini aldı. Unutulmayacaklar arasında: “AK parti ismi şaibelerle anılan Süleyman Soylu’dan daha mı küçük?” Tıpkı, “128...”gibi. Diğerleri gibi... Yurttaş, akıl ve vicdana uygun cevaplar duymadıkça eriyip, tükenip gideceksiniz. Kaçınılmaz gerçek!”

Musab Turan takipçi yorumları, sosyal medya
“Gerçekten de böyle yürekli bir muhabir kaldı mı diye düşünürken Anadolu Ajansı gibi partileşmiş bir haber kuruluşunda sizlerin var olduğunu görmek umutlandırıyor insanı... Yolunuz bahtınız açık olsun.”

“Bu ülkenin sizin gibi gazetecilere çoook ihtiyacı var. Cesaretinizden dolayı sizi tebrik ediyorum, bu cesaretinizin karşılığı inşallah boşa çıkmaz, bu halk her şeyi görüyor içiniz rahat olsun...”

“Kalemine diline sağlık, gerçek gazeteci”

Karalayanlar

Hükümet kanadı Sedat Peker videoları ile ilgili büyük ölçüde sessizliğini korurken devletin ve hükümetin bir numaralı yetkilisi Cumhurbaşkanı Erdoğan isim vermeden şu ifadeleri kullanmıştı: “Terör örgütleri gibi suç çeteleri de zehirli bir yılan gibidir. Onlarla aynı çuvala girerseniz daha sonra başınıza geleceklere rıza göstermiş olursunuz."

Anadolu Ajansı Muhabiri Musab Turan’ın bir basın toplantısında Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank ve Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli'ye sorduğu sorular Sedat Peker tarafından da paylaşıldı. Peker videoyu “Doğruların gözle görülmeyen orduları vardır ve onlar tam zamanında yetişirler” diyerek destekledi. Ancak muhabire tepkiler hem öz babasından hem de hükümetin üst düzey yetkililerinden gecikmedi.

Musab Turan’ın babası Ali Seydi Turan
“Ulusal basında haber programlarında adı geçen Musab Turan'ın babası olarak sorulan soruyu ve soru şeklini tasvip etmediğimi kamuoyuna deklare ediyorum. Oğlumun Türkiye kamuoyunu meşgul etmesinden dolayı rahatsız olduğumu beyan eder, saygılarımı sunarım.”

Gazeteci ve TİP Milletvekili Ahmet Şık
“Gazeteci olarak yapıyorum bu değerlendirmeyi, ben orada onurlu bir çıkış görmüyorum. Çocuğunun yüzüne bakamadığını söylüyor ya o arkadaş, Sedat Peker’in iddialarından sonra mı bakamamaya başlamış? Mesela daha üç hafta önce intihar eden esnafın neden intihar ettiğini hepimiz biliyoruz. O haberi okuduğunda çocuğunun yüzüne bakabilmiş mi? FETÖ borsası diye bir oluşumu bu kadar konuşuyorken nasıl çocuğunun yüzüne bakıyormuş ve neden soru sormuyormuş? Dolayısıyla orada onurlu bir çıkış görmüyorum. Yaptığı iş spontane olsa da Soylu’nun işine yaradığını düşünüyorum. İster istemez topa girdi AKP yönetimi. Orada sorudan kaynaklı olarak söylüyorum; ‘Soylu AKP’den daha mı büyük, fabrika ayarlarına dönün2 derken Milli Görüş çizgisine dönün demek istiyor orada aslında.”

Fatih Altaylı, Gazeteci
“Bir muhabir, hele hele devletin ajansının muhabiri böyle bir soru soramaz. Çünkü ortada bir soru yok. Ortada bir partilinin serzenişi var. AA muhabiri, AK Parti toplantısına partili olarak katılıp bu soruyu sorabilir. Ama bir muhabir, FETÖ’cü veya değil, fikren hangi partiye yakın olursa olsun, soru adı altında partililiğini sergileyemez, partili gibi partiden hesap soramaz.” ‘Bu durumdan utanıyorum, çoluk çocuğumun yüzüne bakamıyorum, partimiz’ falan diyemez. Ama siz devletin kurumlarını çiftliğe çevirirseniz, işini layıkıyla yapmayı değil partili olmayı öncelikli hale getirirseniz, muhabirlere tetikçi gibi davranmayı öğretirseniz olacağı budur.”

Anadolu Ajansı Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Serdar Karagöz
"Kurumumuz, bu eylemin faili hakkında suç duyurusunda bulunmuştur. Konu hukuka intikal ettirilmiştir. Bir eski çalışanımızın yapmış olduğu eylem gazetecilikle ve ajansımızın yayın ilkeleri ile kesinlikle örtüşmemektedir. Bu eylemin motivasyonu çok yönlü olarak incelenecektir. Konu planlı, hesaplı, sonuçları önceden öngörülmüş, stratejik hedefleri olan bir eylem olarak tarafımızca değerlendirilmektedir.”

Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın
"Anadolu Ajansının kurumsal ilkelerini ve çalışma kurallarını ihlal eden kişi hakkında gerekli hukuki adımlar atılmaktadır. Kaos, kargaşa ve tahrik amaçlı girişimlere karşı el birliğiyle mücadele edeceğiz."

AK Parti Sözcüsü Ömer Çelik
"AK Partimiz ve İçişleri Bakanımızla ilgili terör ve suç örgütlerinin ağzıyla konuşan AA muhabiri kılığındaki provokatöre gereği yapılıyor. Bütün provokatörler yaptıklarının bedelini mutlaka öder. Bu dilin hangi terör şebekelerinin dili olduğunu iyi biliriz. Bunlarla mücadele etme konusunda kararlılığımız tamdır."

İletişim Başkanı Fahrettin Altun
“Terörün, suç örgütlerinin diliyle milli iradenin temsilcisi olan hükümetimizi küçük düşürücü eylemlere girişenler Anadolu Ajansı çatısı altında barınamaz.”

Gerçek Ne?

Hükümete yakın basın organları Sedat Peker videolarını haberleşmekten imtina ediyor. Gazeteciler ve yorumcular bunu Cumhurbaşkanı’nın sessizliğine bağlıyor. Savcılığa suç duyurusunda bulunan İçişleri Bakanı’nın başvurusu için de henüz bir savcı harekete geçmiş değil.

Tüm bunlar olurken Anadolu Ajansı muhabiri Musab Turan’ın iş akdinin fesih edilmesine neden olan, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank ile Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli'ye yönelttiği, konuyla ilgili sorular şöyleydi:

“Sayın Bakanım, Anadolu Ajansı Musab Turan. Efendim, son günlerde gündemi meşgul eden konular var. Narko bürokrasi ile ilgili iddialar, ülkemizi uluslararası arenada zor soktu mu? Hükümetin buna ilişkin bir planı var mı? 19 yıllık, bir toplum hareketi olarak başlayan, milletin teveccühünü kazanan Ak Parti, ismi şaibelerle anılan Süleyman Soylu’dan daha mı küçük? Buna ilişkin, çarşıda, pazarda, metrobüste, çocuklar, herkes bunu konuşuyor ama sayın bakanlarımız buna ilişkin tek kelime etmiyor. Sayın Pakdemirli Bakanımıza sorum da Sayın Soylu, kabine toplantısında buna ilişkin bir açıklama yaptı mı, bir savunma yaptı mı, savunması sizleri tatmin etti mi? Sayın bakanım üç buçuk yaşındaki oğlumun yüzüne bakarken bu maskeli balodan dolayı ben utanıyorum, sizlerin çocukları yok mu?”

Muhabirin, soruları sorma anını ve bakanların yanıtlarını cep telefonu ile çekip kişisel sosyal medya hesabından paylaşmasının ardından AA Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Serdar Karagöz, Turan hakkında suç duyurusunda bulunulduğunu açıkladı.

AA “Kamuoyuna açıklama” mesajını web sitesinden ve Twitter hesabından paylaştı
"Bir basın toplantısında muhabir kriterleri ile basın-meslek ilke ve ahlakıyla uyuşmayacak şekilde soru soran ve bu sırada kendi sosyal medya hesabından canlı yayın yaparak bu siyasal propaganda eylemini icra eden Anadolu Ajansı muhabiri Musab Turan’ın iş akdi feshedilmiştir. Basın toplantısını kendi sosyal medya hesabından canlı yayınlayarak, "Haber temelli her türlü bilgi veya istihbaratı, kaynağı ne olursa olsun Ajansla paylaşmadan ve yayınlanmadan, kişisel hesaplarından duyurmazlar." ilkesini çiğnemiştir.

“Soru sormuyoruz”

Musab Turan, yaşanan soru olayını takiben Instagram hesabından bir canlı yayın yaptı ve o sırada yaşananları, düşüncelerini paylaştı:
“Benim Babam Ali Seydi Turan, Sultanbeyli AK Parti teşkilat kurucusu. Bugün gündemi takip eden bir gazeteci olarak oradaydım. Tarım bakanının açıklaması, bunları nasıl haberleştirebilirim falan. Sayın Bakanın danışmanı Rıdvan Tezel pişkin bir şekilde kulağıma geldi, dedi 'Soru sormuyoruz'. Burada bende kayış attı.

Şimdi zaten orada Demirören Haber Ajansı, Anadolu Ajansı, TRT Haber var. Zaten bu adamlar size ne sorabiliyor ki? Baktım ki bu özgüven hayra alamet bir şey değil. Kendi içimde düşündüğüm şey şu AK Parti’nin artık fabrika ayarlarına dönmesi lazım. Siyaset kurumu hayatımızın öyle içinde ki hiçbir şey yapamıyoruz. Hiçbir şey yapamıyoruz sadece siyaseti düşünüyoruz. Siyaset kurumunun adalet ekseninde kendi rayına oturması lazım. Hatamı kabul ediyorum. Sorularını sordun, niye çocuğunu karıştırıyorsun?... Onu söylemem şık olmadı. Gururla onurla çalıştığım Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün kurduğu Anadolu Ajansına halel getirdiğini düşünüyorum. Oradakileri zor durumda bıraktım… Sorumda duygusallaştığım için özür dilerim ama soru sorduğum için özür dilemem. Sayın Cumhurbaşkanım lütfen içinizdeki merhameti uyandırın, Allah bizimledir."

Belki de ilk kez gazetecilik yaptım
Musab Turan sosyal medya hesabından ayrıca şöyle bir açıklama yaptı: "Kısır döngülerden yorulan, ülkede gelecek göremeyen gençlerin hislerine tercüman olmak pahasına, belki de hayatımda ilk defa gazetecilik yaptım. Soruları sorduğum için asla pişman değilim."

Basın hürriyeti
Türkiye’de basına ve basın özgürlüğüne yönelik kanuni düzenlemeler
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda “Basın Hürriyeti” başlıklı düzenleme 28. maddede yer alır. Bu düzenlemede ifadeler şöyle başlar:

“Basın hürdür, sansür edilemez(…) Devlet, basın ve haber alma hürriyetlerini sağlayacak tedbirleri alır. Basın hürriyetinin sınırlanmasında, Anayasanın 26 ve 27’nci maddeleri hükümleri uygulanır.

28. madde şöyle devam eder:
“Devletin iç ve dış güvenliğini, ülkesi ve Milletiyle bölünmez bütünlüğünü tehdit eden veya suç işlemeye ya da ayaklanma veya isyana teşvik eder nitelikte olan veya devlete ait gizli bilgilere ilişkin bulunan her türlü haber veya yazıyı, yazanlar veya bastıranlar veya aynı amaçla, basanlar, başkasına verenler, bu suçlara ait kanun hükümleri uyarınca sorumlu olurlar.”

“Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti” başlığıyla yer alan 26. maddenin ilk paragrafı;
“Bu hürriyet resmi makamların müdahalesi olmaksızın haber veya fikir almak ya da vermek serbestliğini de kapsar. Bu fıkra hükmü, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılan yayımların izin sistemine bağlanmasına engel değildir. (...)”

“Bilim ve Sanat Hürriyeti” başlıklı 27. madde ise şöyle;
“Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme, açıklama, yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir. Yayma hakkı, Anayasanın 1’inci, 2’nci ve 3’üncü maddeleri hükümlerinin değiştirilmesini sağlamak amacıyla kullanılamaz. (...)”

Avukat Turan Karataş, “Gerek 1982 Anayasası’nın 26. ve 28. maddesi ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 10. maddesi ve gerekse Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararları dikkate alındığında basın özgürlüğünün sınırlarını ‘başkalarının şöhret ve haklarının korunması”, ‘devletin ve toplumun korunması’ ve ‘ahlakın korunması’ olmak üzere üç başlık altında toplamak mümkün olduğu görülmektedir.” diyor.

Basın Kanunu
9 Haziran 2004 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan Basın Kanunu’nun 3. Maddesinde şu ifadeler yer alıyor:
“Basın özgürdür. Bu özgürlük; bilgi edinme, yayma, eleştirme, yorumlama ve eser yaratma haklarını içerir. Basın özgürlüğünün kullanılması ancak demokratik bir toplumun gereklerine uygun olarak; başkalarının şöhret ve haklarının, toplum sağlığının ve ahlâkının, millî güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği ve toprak bütünlüğünün korunması, Devlet sırlarının açıklanmasının veya suç işlenmesinin önlenmesi, yargı gücünün otorite ve tarafsızlığının sağlanması amacıyla sınırlanabilir.”

Avukat Turan Karataş, Basın Kanunu’nun üçüncü maddesinde belirlenen basın özgürlüğü sınırlarını şöyle maddeliyor: Başkalarının şöhret ve haklarının korunması, toplum sağlığı ve ahlakının, milli güvenlik, kamu düzeni, kamu güvenliği ve toprak bütünlüğünün korunması, devlet sırlarının açıklanması veya suç işlenmesinin önlenmesi ya da yargı gücünün otorite ve tarafsızlığının sağlanması.

Basın özgürlüğü hangi hakları kapsıyor?
Bilgi edinme hakkı, edinilmiş bilgileri yayma hakkı, eleştirme ve yorumlama hakkı, eser yaratma hakkı, haber kaynağını açıklamama hakkı.

Türkiye Gazeteciler Cemiyeti “Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi”
Gazetecilik mesleğini; mesleğin geleneklerini, ahlak ilkelerini korumak üzere 1946 yılında kurulan Türkiye Gazeteciler Cemiyeti bildirgesinin ikinci bölümünde yer alan “Gazetecinin Doğru Davranış Kuralları”nda ifade edilen “Haber ile Yorum” maddesi şunu kapsıyor: “Haber ile yorum ve görüş ayrımı açık yapılmalı, okurun ve izleyicinin neyin haber, neyin yorum olduğunu kolayca seçebilmesi sağlanmalıdır.”

Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi’nde yer alan taraf olma konusu şöyle sınırlandırılmış: “Gazeteci ve yayın organı, her ne nedenle ve her ne biçimde olursa olsun, taraf olmaları halinde bu konumlarını kamuoyuna açıkça belirtmelidir. Yayın organı yahut yorumcu, siyasi, ekonomik ve toplumsal tercihlerinin doğrultusunda yayın yapabilir. Bu durumda bu tavır açıkça ortaya konulmalı, ayrıca yorum ile haber olay ayrımı kesin biçimde yapılmalıdır.”

Aynı bildiride 16 maddede aktarılan Gazetecinin Görevleri bölümünde yer alan ilk maddede; “Gazeteci; halkın bilgi edinme hakkı uyarınca, haber alma, yorum yapma ve eleştirme özgürlüğünü kullanırken kendi açısından sonuçları ne olursa olsun, gerçekleri çarpıtmadan aktarmak zorundadır.” yazar.

Sorumluluk bildirgesinde yer alan Gazetecinin Sorumluluğu şu cümlelerle anlatılır:
“Gazeteci; basın özgürlüğünü, halkın doğru haber alma, bilgi edinme hakkı adına dürüstçe kullanır. Bu amaçla her türlü sansür ve oto sansürle mücadele eder. Gazeteci, önce halka ve gerçeğe karşı sorumludur. Bu sorumluluk kamu otoriteleri ve işverenine olan sorumluluklarından önce gelir. Bilgi ve haber ile özgür düşünce, herhangi bir ticari mal ve hizmetten farklı olarak toplumsal nitelik taşır. Gazeteci, ilettiği haber ve bilginin sorumluluğunu üstlenir. Gazetecinin özgürlüğünün içeriğini ve sınırlarını, öncelikle sorumlulukları ile meslek ilkeleri belirler.”

Türkiye basın özgürlüğünde dünyada 153. sırada
Uluslararası Sınır Tanımayan Gazeteciler (Reporters Without Borders)’in Nisan 2021’de yayımladığı Basın Özgürlüğü Endeksi (2021 World Press Freedom Index) verilerine göre Türkiye, 180 ülke arasında basın özgürlüğü alanında 153. sırada yer alıyor.

İlk sırasında Norveç’in, ikincide Finlandiya’nın, üçüncü sırada ise İsveç’in bulunduğu, Türkiye’nin ise geçen sene 154. sırada yer aldığı ve her sene yayımlanan endeks, yirmi dilde hazırlanan, aralarında medya çalışanları, hukukçular ve sosyologların bulunduğu dünyanın her yerindeki uzmanlara gönderilen anket verilerine dayanıyor. Çoğulculuk, medya bağımsızlığı, otosansür ve diğer faktörleri içeren bir tablo oluşturmak üzere gazetecilere yönelik taciz ve şiddet eylemlerine ilişkin verilerle birleştiriliyor. Ankette yer alan sorular arasında hapisteki gazetecilerin veya medya çalışanlarının sayısı; kaçırılmış, sürgüne gönderilmiş, fiziksel olarak saldırıya maruz kalmış ve sansüre uğramış gazetecilere ilişkin sorular ile gazetecilerin otosansür uygulamaları ve hükümetin editöryal politikaya müdahalesi ile ilgili konular yer alıyor.

Yasama organlarının basın üzerindeki etkileri de detaylı sorularla araştırılıyor; tüm bu sorulara verilen yanıtlardan elde edilen rakamsal veri analiz edilerek ülkelerin basın özgürlüğü endeksi belirleniyor. 2013 endeksinden beri ülkeler, “0” en iyi puan, “100” en düşük puan olmak üzere “0 ile 100” arasında puanlanlanıyor. Buna göre Türkiye’nin 2021 puanı 49,79 olurken birinci sırada yer alan Norveç’in puanı 6,72 ve son sırada yer alan Eritre’nin puanı 81,45 olarak görülüyor.

Bu çalışmanın ilk yayımladığı yıl olan 2002’de 99. sırada yer alan Türkiye, 2016’da 151, 2017’de 155, 2018 ve 2019’da ise 157. sıraya kadar geriledi.