Orman yangınlarında Türk Hava Kurumu tartışmaları: THK uçakları neden kullanılmıyor?

+A -A

16:48 03-08-2021

Aklayanlar

“THK neden yangınlara müdahale etmiyor?” sorusunda yetkilier “Türk Hava Kurumu uçakları kullanılamaz durumda” şeklinde yanıt veriyor…

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli
“Burada devletin tüm kurumları var. Maalesef bu konuyu istismar etmeye çalışıp uçaklar üzerinden bir şey söyleyebilir miyiz diyorlar. Coğrafyaya göre uçak değil de helikopterin daha iyi olduğu kararı alınmış. Bizim THK ile sorunumuz yok, uçaklarla ilgili problem var. Bu uçak, uçabilecek kapasitede değil. Uçsa bile performans verebilecek kapasitede değil. Hala antikacı dükkanı gibi 1960'lardan kalma uçakları kullanalım tarzı açıklama yapılıyor. THK ile problemimiz yok, olmaz. Elindeki uçaklar uçabilecek kapasitede değil, uçsa da performans verecek kapasitede değil. Envanterimizde yangın söndürme uçağı ve helikopteri yok. Bu ezelden beri böyle. İhaleye çıkıyoruz. Kurumumuz tarafından farklı yüklenicilerden helikopter ve uçak kiralanıyor. Kiralanan araçların sevk ve idaresi tamamı ile kurumumuz yöneticileri tarafından yapılıyor. THK kurumunun yangın söndürme gibi bir görevi yoktur. Sadece Orman Genel Müdürlüğü’ne hava aracı kiralamaktadır. 2020 yılında 2 uçak, 2021 yılında 3 uçak ve 18 helikopterin orman yangınlarıyla mücadelede kullanılmak üzere THK Gökçen Havacılık İktisadi İşletmesinin içinde bulunduğu ortaklıklardan kiralanmıştır. Yangına müdahalede kullanılan helikopterlerin su taşıma kapasitesi de 10 tona kadar çıkmaktadır. Yani bizdeki 1 helikopter 1 uçak potansiyelinde su atabilmektedir."

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan
“Burada bile siyaset, spekülasyonlar, siyasi partilerin yaklaşım tarzları gerçekten üzüntü verici. Bütün imkanlarımızı seferber ettik. Dünyada sayılı itfaiye örgütlerinden birine biz sahibiz. ‘THK uçakları varmış’, neye göre söylüyorsun bunu? THK'nın elinde buralarda rahat kullanılabilecek uçak falan yok. Bunlar uyduruyorlar. Uçak konusundaki sıkıntıların ana sebebi, uzun yıllardır bu görevi yürüten Türk Hava Kurumu'nun filosunu ve teknolojisini yenileyememiş olmasıdır. Buna rağmen 2021 yılında da artık hurda görünümüne bürünen bu uçaklardan üçü ile 18 helikopter THK ortaklığındaki bir şirketten kiralanmıştır.”

Erdoğan ayrıca;
Uçak konusundaki sıkıntıların ana sebebi THK'nın filosunu yenileyememiş olmasıdır. Ukrayna, Rusya ve Azerbaycan'dan ve son anda İran'dan gelen uçaklarla uçak sayımız artmıştır. Orman yangınları ile mücadele filomuzu güçlendirmeye devam edeceğiz" dedi.

THK Kayyum Heyeti Başkanı Cenap Aşçı
“THK yangın olduğu zaman direkt müdahale eden bir kurum olarak düşünülüyor, böyle bir şey yok. Eski uçaklarımız şu anda atıl. Bizim elimizde 1969 model ve 1985-88 model uçaklar var. 2009 yılı sonrası finansal krizler ile gün geçtikçe yenilemek yerine atıl hale gelmiş. Uçaklar bakımları yapılmadığı için hazır değil. Kurumun bankalara borcu var. 6 uçak için bakım maliyetleri 4 milyon dolar. Bu rakamı sağladıktan sonra kullanılabilir. 100 litre farkı doğru değil. Bizim uçaklarımız teknik şartları sağlamıyor. Biz THK olarak 2020-2021 yılında kiralama yöntemiyle edindiğimiz uçak ve helikopterle orman yangını söndürme işlemine katkı veriyoruz. THK yangın çıktığı zaman otomatik olarak görevli bir kurum değil. Orman Genel Müdürlüğü davet etmediği sürece bizim 1 litre su atma imkanımız yok. Biz orman yangınlarını söndürmede kendi başına otorite sahibi olan kurum değiliz.”

Marmaris’te yaşanan yangın esnasında ulaşılamadığı yönündeki eleştirilerle ilgili Cenap Aşçı
“Çocukluğuna şahit olduğumuz hanım kızımızın nikahına gittik. Orman Bakanlığı demediği sürece bizim kontak açmamız mümkün değil. Milletimiz THK böyle yangın varken nikaha gidip, tebrik etmesin diyorsa saygım vardır. Ama biz eğlenmedik, göbek atmadık. Sayın Kılıçdaroğlu ile telefonla görüştüm. Çok verimli görüşme geçti. Birtakım konularda görüş alışverişinde bulunduk. Sonra Muğla Büyükşehir Belediye Başkanımız aradı, durumu kendisine anlattık.”

Gazeteci Melik Yiğitel
“THK’nın 2019’da satın aldığı Kanada menşeli 9 adet CL-215 amfibik uçak, kurum yönetimince geçmiş yıllarda arızalanan uçaklar için parça temininde kullanılmış. Yani almışlar ve parça temininde kullanmışlar, atıl hale gelmiş. 9 adet uçaktan sadece 3 uçak kalmış ama o 3 uçağın da motorunun ciddi sorunları var. Geri kalanlar 1960’tan kalma 215 piston motorlu eski uçaklar... Kapasiteleri düşük ve riskleri çok büyük. Yangında işe yaramayacakları gibi pilotları riske edebilir. Burada sorulacak soru şu, 9 tane alınan uçak, neden 3 uçağı tamir için kullanıldı. Neden THK’nın parası varken bunlar modernize edilmedi. THK bir vakıf ve usulsüz işlerden dolayı kayyum atandı. THK’nın uçaklarının hangarlarda beklediği söyleniyor ama Bakanlık bunların atıl olduğunu belirtiyor. Hem eski hem taşıma kapasiteleri düşük, pilot ve çevre için tehlike arz ediyor. Yangınlarla mücadelede 3 uçak ve 38 helikopter sorunsuz bir şekilde kullanılıyor.”

Karalayanlar

“Dünya bu uçakları kullanırken biz neden kullanmıyoruz?” diye soranlar ve eleştirenler, “THK devre dışı bırakıldı” diyor…

THK eski Başkanı Ahmet Bertan Nogaylaroğlu
“Dünya bu uçakları kullanıyor. ABD, Kanada, Avrupa... Bu uçakların yenileri yok. Ruslar ve Japonlar denedi ama tutulmadı. Bu uçaklarda jet motoru var, hızlılar. Ayrıca 1-2 metre dalgada uçaklar su toplayamıyor. Havacılıkta eski-yeni diye bir terim yok. Bakımlı-bakımsız uçak diye bir şey var. Dünyada yeni uçak yok, hepsi eski. Öyle olsa hiçbir ülke kullanmazdı. Bizim uçaklarımız hazır durumda. Kayyum başkan da söyledi, 'İhaleyi bize versinler 1 aya hazır oluruz' diye. Ayrıca şunu da belirtelim; bahsedilen helikopterler uçaklardan 10 yaş daha yaşlı.”

THK eski Denetleme Kurulu Başkanı Bayram Duman
“Avrupa, İspanya, İtalya, Fransa, Yunanistan ve dünyada aynı uçakları kullanıyorken bizim uçaklarımız niye antika olsun? Bu uçakların yedek parçaları takıldığı zaman, genel bakımı yapıldığı zaman sıfır uçak gibi uçmaya devam eder. Bizim uçaklarımız niye uçmasın ki? Ben bu görüşe katılmıyorum. 1.5-2 milyon dolar harcansa uçarlar. 9 uçağın altısı hazır. Bunlarla 2015-2018 arasında yarım saatte yangını söndürüyorduk.”

CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu
“Türk Hava Kurumu kayyum elinde yok oldu. Uçaklar yatıyor, pilotlar işinden oldu. Yeni bir iş modeli önerdim; bu uçakları belediyelerimizin kiralamasına ve pilotlar ile teknisyenleri istihdam etmesine izin versinler, yangınlara derhal biz müdahale edelim. Erdoğan ortalıkta yok ve hiçbir bürokrat onun izni olmadan onay verebilecek durumda değil. Aradım kayyumu, ulaşamadım.”

Muğla Büyükşehir Belediyesi Başkanı Osman Gürün
“THK'yi uçak kiralamak için aradım ancak telefona Santral memuru çıktı. Ben kendimi tanıtarak yangın uçaklarının kullanılmasıyla ilgili yetkiliyle konuşmak istediğimi söyledim. Ama arkadaş, 'Yarın sabah görüşebilirsiniz. Saat 15.30'dan sonra burada kimse kalmıyor' dedi. Türk Hava Kurumu'nda görüşecek bir yetkili bulamadık. O kadar kötü şeyler oluyor ki her yerde yangın haberleri almaya başladık. Üç helikopter görevlendirildi. Hava kararınca görevlerini yapamaz hale geldiler ama onlar yeterli değil. Yangın uçaklarının çok daha etkili olduğunu biliyoruz. Helikopterin taşıdığı su miktarı yangına müdahale için çok yeterli değil. Uzmanların söylediği ve bizim bildiğimiz, yangın uçaklarının çok daha etkin bir şekilde müdahale edebildiği.”

Gazeteci Şaban Sevinç
“Türk Hava Kurumu’nun Türkiye’deki yangınlar konusunda çok önemli tecrübesi var. 2019 yılına kadar THK orman yangınlarına hemen müdahale ediyordu. Şu an 3 uçakla 20 yangına müdahale edilirken THK’nın 5 yangın söndürme uçağı hangarlarda bekliyor. Sayın Bakan Pakdemirli THK’nın bu imkanlarını neden göreve çağırmıyor. THK 2019 yılına kadar orman yangılarında önemli deneyimler elde ederken, neden şu an göreve çağırılmıyor, bunun arkasında ideolojik bir saplantı mı var? THK’nın hangarlarında 5 adet yangın söndürme uçağı bekliyorsa, yazıklar olsun. Özel firmalardan kiralanan 3 uçak ile mücadele ediliyor ve bunlara yangın garantisi verilmiş. Orman yangını garantisi vererek sözleşme imzalamışlar. Bu da işin ayrı bir skandal boyutu.”

Cumhuriyet Gazetesi yazarı Tuncay Mollaveisoğlu
“En yenisi 15 yıllık pilottu... Üstelik dünyada arayıp bulamayacağınız uzmanlıkta, yangın söndürme pilotlarıydı... Önce, Türk Hava Kurumu’na ait yıllardır yangın söndürme işinde kullanılan uçakları sistemin dışına çıkardılar... Orman Bakanlığı, ihale yaptı ve şartnameye su kapasitesi 5 bin litre ve üzerindeki uçakları kullanacağını yazdı... O da ne? Türk Hava Kurumu’nun elindeki uçakların kapasitesi 4 bin 900 litreydi! Ormana ve tarıma bakan Bekir Pakdemirli, 100 litre ‘fark’ ile Türk Hava Kurumu’nun uçaklarını devre dışı bırakmıştı... Bakanlık hatalarından ders almak yerine yine aynı yanlışta ısrar ediyor! Dünyanın hiçbir ülkesinde uçak olmadan orman yangınlarına müdahale edilemez... Türk Hava Kurumu uçaklarını devre dışı bırakan Orman Bakanı, geçen yıl Rus şirketle anlaştı... Her bakana bir uçak verecek “itibarlı hükümet” sıra ormanlara gelince THK uçaklarını bile sistemin dışında tutuyor.”

Gerçek Ne?

Şu anda yangınlara ne ile müdahale ediliyor?
Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, 2 Ağustos Pazartesi günü Twitter hesabından, Orman Genel Müdürlüğü’nün tweet’ini paylaşarak
“Ülkemizdeki orman yangınlarıyla top yekûn savaşıyoruz.
Son 5 günde 32 ilde 119 orman yangını kontrol altına aldık.

13 su atar, 3 idari uçak
9 İHA
45 helikopter
6 yönetim helikopteri
1 insansız helikopter
708 arazöz ve su tankeri
120 iş makinası
4800 Ormanın Kahramanları görevde.” şeklinde açıklama yaptı.

THK envanterindeki CL-215’ler (Ateş Kuşları) en son nerede görüldü?
'Ateş Kuşu' 2019 TEKNOFEST'te gösteri yaptı. AA’nın paylaştığı haberde 5,5 ton su kapasitesine vurgu yapıldı.
“Ateş Kuşları” göreve uçtu. 2018, Sabah Gazetesi.
Ormanın Ateş Kuşları yangın savaşına hazır. 2017 yılında Sabah Gazetesi’nin paylaştığı haberde uçakların 6 ton su kapasitesine dikkat çekildi.
Erdoğan talimat verdi, 'Ateş Kuşları' Gürcistan için havalandı. 2017, Milliyet Gazetesi
Türkiye'den gönderilen yangın söndürme uçakları, İsrail’deki yangına müdahale ediyor. 2016, AA
İsrail'den THK'ya teşekkür. 2016, AA

THK hakkında
1925 yılında Mustafa Kemal Atatürk tarafından Türk Tayyare Cemiyeti adıyla kurulan dernek, 24 Mayıs 1935'te Türk Hava Kurumu ismini aldı. Türkiye’nin “Havacılık Federasyonu” yetkisini taşıyan THK’nın doğal üyeleri arasında Cumhurbaşkanı, Kuvvet Komutanları ve Ankara Valisi bulunuyor. Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu THK’nın manevi koruyucuları olarak yer alıyor.

Türkiye’nin havacılık sanayisini kurmak; askeri, sivil, sportif ve turistik havacılığın gelişmesini sağlama misyonu ile kurulan Türk Hava Kurumu (THK) 1925 yılından bu yana faaliyetlerini Türk havacılık sektörünün sürdürülebilirliği ve gelişimi odağına gerçekleştiriyor.

THK eski Genel Sekreteri Rafet Yavuz’un 2019 yılında yaptığı açıklamalara göre; kurum, 1985 yılından bu yana envanterinde orman yangınlarıyla mücadele kapsamında kullanılacak uçak bulunduruyor ve Orman Genel Müdürlüğü’nün yangınlarla ilgili açtığı ihalelere katılıyor. Elektronik Kamu Alımları Platformu verilerine göre THK, 2012 yılındaki bir ihale hariç, 2016 yılına kadar Tarım ve Orman Bakanlığı’nın görev alanına giren orman yangınlarıyla mücadelelerde kullanılacak uçak kiralama ihalelerini üstlenmiş. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın açıklamalarına göre 2018 yılından günümüze kadar olan ihalelerde ise THK, envanterinde bulunan uçakların “eski tip” teknolojiye sahip olmasından dolayı tercih edilmiyor.

THK’da ekonomik kriz ve kayyum
2010 yılından sonra dernek statüsünden vakıf statüsüne geçirilen THK çatısı altında, 2011 yılında Türk Hava Kurumu Üniversitesi kuruldu. Uzmanlara göre üniversiteye yapılan yatırım, kurumun mali yapısını bozdu. 2013'te kurban derisi toplama yetkisinin THK’dan alınışı, kurumun en büyük gelir kaynaklarından birini yok etmiş oldu.

THK’nın o dönemki Genel Başkanı Osman Yıldırım, yolsuzluk iddiasıyla 2014'te tutuklandı. Mali krizin devam ettiği kuruma, 2019 yılında kayyum atandı. Kayyum sonrası şubeler ve taşınmazlar satışa çıkarıldı, ancak darboğaz hala aşılamadı.

THK’nın envanter açıklaması
Ulusal ve sosyal medyada THK hava araçlarının yangınlarda kullanılmadığı konusunda çıkan haberler üzerine kamuoyu duyurusu yayımlayan THK, “Türk Hava Kurumu olarak tüm yangınlara daha önceden olduğu gibi Orman Genel Müdürlüğü tarafından gerçekleştirilmiş ihale kapsamında müdahale edilmektedir.” açıklaması yaptı. İşten çıkartılan pilotlara da değinilen duyuruda, “Görev yapmayan ve yıllık maliyeti 11 milyonu bulan pilotların işten çıkarılması hususundaki iddiaların ısrarla tekrarlanması en hafif deyimiyle kötü niyetlerin göstergesidir. Bununla birlikte teknisyenlerimiz de halen işlerinin başında görevlerine devam etmektedirler.” ifadeleri kullanıldı.

Yangınlarda THK’nın kiralama yoluyla temin ettiği 20 hava aracının aktif olarak yer aldığı bilgisi paylaşıldı. Duyuruda yer verilen hava araçlarına yönelik bilgiler şöyle:
3 adet Beriev BE -200 10.000 Litre kapasiteli amfibik yangın söndürme uçağı,
15 adet Mi-8 2.500 litre kapasiteli genel maksat helikopteri,
2 adet genel maksat yangın söndürme CH-47 Chinook 7.500 litre kapasiteli helikopter. Kaynak↗

THK Kayyum Heyeti Başkanı Cenap Aşçı, CNNTurk’te katıldığı programda pilotların işten çıkarılmasıyla ilgili şu açıklamayı yaptı: “Pilotları çıkardık çünkü bu kurum borca batmış. Hiç iş yapmadan pilotları tutsaydım onların bana maliyeti 25 milyon lira olacaktı. Şu anda 25 milyon lira maliyeti uçuş yapmadan, bir ton su akmadan vermiş olacaktım.”

Türkiye orman yangınlarına nasıl müdahale ediyor?
Türkiye’de orman yangınlarıyla mücadele, 3234 sayılı kanunun 2. Maddesine göre Orman Genel Müdürlüğü’nün (OGM), ormanlara usulsüz ve kanunsuz müdahalelere ve afetlere karşı korunması kapsamında ele alınarak, OGM’nin asli görevleri arasında yer alıyor.

Envanterinde kendisine ait hava aracı bulunmayan OGM, yangınlarla mücadele kapsamında, gerekli şartları taşıyan yerli yabancı bütün kuruluşların katılabildiği Kamu İhale Kanunu kapsamında ihaleye çıkarak, kuruluşlardan orman yangınlarında kullanılacak araç kiralaması yapıyor.

Türkiye’nin 2021 yangın söndürme filosu
Elektronik Kamu Alımları Platformu (EKAP) verilerine göre Türkiye’nin 2021 yılında yangın söndürme amaçlı kullanılmak üzere kiraladığı uçak sayısı 3, helikopter sayısı ise 38.

2021 yılında kullanılmak üzere yapılan uçak ihaleleri
Ocak 2021’de gerçekleşen “2021 yılında Çıkabilecek Orman Yangınlarıyla Mücadele” hizmetlerinde kullanılmak üzere 5 adet Amfibik Uçak Kiralama ihalesi, maliyetin yüksek gelmesi ve belirli kısımlarda teklif çıkmaması nedeniyle iptal edilmiş. 9 Mart 2021’de tekrar düzenlenen ihalede, THK Gökçen Havacılık İktisadi İşletmesi, CMC Savunma Sanayi Anonim Şirketi iş ortaklığı ile 3 adet 10.000 litre ve üzeri kapasiteye sahip uçağı kapsayan bir şekilde sözleşme imzalanmış. Kaynak↗

2021 yılında kullanılmak üzere yapılan helikopter ihaleleri
3 Şubat 2021 ve 4 Mart 2021’de yapılan ihaleler ile kiralanan 38 helikopterin 33’ü, “genel maksat helikopteri” olarak herhangi bir su taşıma kapasitesi olmadan;

13 adet THK Gökçen Havacılık İktisadi İşletmesi’nden,
14 adet Bordo Mimarlık İnşaat Taahhüt şirketi ve EAB Uluslararası Havacılık Sanayi şirketlerinden,
6 adet Kaan Havacılık Sanayi şirketinden kiralanıyor.

24 Haziran 2021’de yapılan “3 Adet Genel Maksat Helikopter Kiralanması İşi” ihalesiyle ise;

5.000 litre ve üzeri kapasiteli bir helikopteri kapsayacak şekilde THK Gökçen Havacılık İktisadi İşletmesi ile,
7.500 litre ve üzeri kapasiteli bir helikopteri kapsayacak şekilde THK Gökçen Havacılık İktisadi İşletmesi ve CMC Savunma Sanayi ile,
10.000 litre ve üzeri kapasiteli bir helikopteri kapsayacak şekilde EAB Uluslararası Havacılık Sanayi ile imzalanıyor. Kaynak↗

*NOT: Kaynakta yer alan EKAP ihale arama bağlantısı üzerinden ilgili tarih ve kelimelerin aranması ile ihale bilgilerine ulaşılabilir.

THK Gökçen Havacılık ve THK’nın envanteri
İsmini THK tarafından yetiştirilen ve dünyanın ilk kadın savaş pilotu olan Sabiha Gökçen'den alan Gökçen Havacılık, 1986 yılında Türkiye'de havacılık sanayisini kurmak, sivil sportif ve turistik havacılığın gelişimine katkıda bulunmak ve Türk Hava Kurumu'nun misyonunu gerçekleştirmesini sağlayacak geliri yaratacak ticari faaliyetleri yürütmek üzere kuruluyor.

Türk Hava Kurumu’na bağlı bir kuruluş olan THK Gökçen Havacılık’ın resmi sitesinde yer alan bilgilere göre diğer alanlarda kullanılabilecek hava araçları hariç olmak üzere yangın söndürme envanterinde, 2009 yılında bünyesine kattığı 9 adet CL-215 Bombardier yangın söndürme uçağı bulunuyor. Kaynak↗

THK envanterinde bulunan 11 adet M-18 Dromader uçağı ise 2012 yılı sonunda Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nün yaptığı denetlemeler sırasında yeterli görülmemiş ve 2014 yılında 11 uçak bir daha havalanmamak üzere emekli edilmişti. THK, ortalama 2 ton yangın söndürme malzemesi taşıma kapasitesi olan 11 adet M-18 Dromader uçağını 2020 yılında satış için ihaleye çıkardığını duyurmuştu.

THK’nın eski Denetleme Kurulu Başkanı Bayram Duman’ın, “1.5,2 milyon dolara 9 uçağın altısı hazır olurdu”; THK Kayyum Heyeti Başkanı Cenap Aşçı’nın ise, “Kullanılabilir 6 uçak var, maliyetleri 4 milyon dolar” dediği CL-215 Bombardier tipi uçaklar, pek çok özelliği bakımından tartışma konusu oldu.

CL-215 Bombardier uçaklarının teknik özellikleri
Kanadalı uçak üreticisi Viking firmasının resmi sitesinde yer verdiği verilere göre;

1969 yılında hizmete alındı,
Ormanlık alanlara uygun olarak tasalandı,
Uçuş ekibi 2 pilot olacak şekilde üretildi,
Menzili 2.260 kilometre,
Su taşıma kapasitesi 5.455 litre,
12 saniyede dolum yapabiliyor,
1990 yılında üretime son verildi. Kaynak↗

CL-215 diğer ülkelerin filosunda var mı?
28 Temmuz’da başlayan orman yangınlarıyla gündeme gelen THK’nın CL-215 tipi 9 uçağı, arızalı olmasının yanı sıra eski tip teknolojiye sahip olmasından dolayı bakanlık tarafından tercih edilmediği açıklanmıştı. Teyit.org’un araştırmasında yer verdiği uçaklar, diğer Akdeniz ülkelerinin yangın söndürme filosuna bulunuyor.

Yangın söndürme filosunda CL-215 tipi uçak bulunan ülkeler:
Yunanistan 11 adet CL-215,
İspanya filosunda bulunan 17 uçağın 14’ü CL-215. Kaynak↗