Patates dağıtımı tartışma yarattı

Piyasada patatesin fiyatı 2 ila 6 lira, soğanın fiyatı ise ortalama 1 ila 3 lira arasında değişiyor. Ancak son zamanlarda Covid-19 salgını ve döviz kurundaki artış çiftçinin üretim gücünü olumsuz etkiledi ve üretici, alıcı bulmakta zorluk çekiyor.

Bursa ve İstanbul gibi kentlerin yerel yönetimleri, son bir yıldır çiftçiye ve geçim sıkıntısı olan ailelere destek olmak üzere üreticiden aldığı patatesi ücretsiz dağıtma çalışmalarını halihazırda yapıyordu. Son olarak hükümet de patates soğan dağıtımı hamlesine dahil oldu. 

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın geçtiğimiz günlerde “1 milyon 250 bin ton patates ve 300 bin ton soğanı Ramazan'da hibe olarak ihtiyaç sahiplerine dağıtacağız.” açıklamasının ardından konuyla ilgili çeşitli eleştiriler gündeme geldi. Bunlardan biri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin bu çalışmayı daha önce yaptığına ilişkindi. Diğer eleştiriler, tarıma ve çiftçiye desteğin bu şekilde çözülemeyeceği ve geç kalındığı yönünde şekillendi. Peki İBB patates dağıtımını ne zaman yapmaya başladı, devletin bu desteği ne anlama geliyor, çiftçinin rahat nefes almasını sağlayacak mı, sayılar ışığında Türkiye’de tarım ve çiftçi ne durumda, haber dosyamızda.

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’nin açıklamasına göre patates alımı kapsamında üretimin yoğun olarak yapıldığı ve depolandığı şehirlerden başlamak üzere Çiftçi Kayıt Sistemi'ne (ÇKS) kayıtlı üreticilerden, üretici örgütleri aracılığıyla 2020 yılı mahsulü olan patates, 25 kilogramlık çuvallanmış olarak kilogram başına 85 kuruştan satın alınıyor. Aynı şekilde kuru soğan temin, tedarik ve dağıtım işlemleri de buna dahil edilmiş durumda.

Tohum Sanayicileri ve Üreticileri Alt Birliği verilerine göre ise 1 milyon 300 bin ton patates filizlendi ve çürümeye bırakıldı. Bu açıklamanın yer aldığı haberin tarihi 6 Nisan 2021 olarak görülüyor.

Niğde Ziraat Odası Başkanı Veli Kenar ise hükümetin patates ve soğan dağıtımı yapacağı kararının duyurulmasından önce şöyle konuşmuştu:

“Depolardaki patatesin yüzde 20-30'u yenecek vaziyette. Devletimiz çiftçilere destek veriyor. Hem teşvik hem kredi desteği veriliyor. Ancak patates üreticisine destekler arttırılmalı. Patateslerin depolarda kalmasının en büyük sebebi tüketimin azalması. Restoranlar kapalı, turizm kapalı, oteller sınırlı sayıda konaklama imkânı veriyor. Hal böyle olunca patates üreticilerinin elinde tonlarca patates kaldı. Biz umuyoruz ki bu konuda hükümetimiz bize destek verecek. Bu alanda desteğin acilen gelmesini bekliyoruz.”

Hükümetin patates soğan alım ve dağıtım kararını duyurmasından dört gün önce, 7 Nisan 2021 tarihinde Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Remzi Suiçmez Bloomberg HT’ye yaptığı açıklamada, “Patates, soğan, elma ve limon ürünlerinde geçtiğimiz yıl ihracat yapılamadığı için depolarda kalmış durumda. Bu noktada sebze ve meyve ihracatının önünü açmak gerekiyor, bu kısır döngüyü her sene yaşıyoruz. Ya piyasada ürün kalmıyor ya da fazla kalıp çürüyor.” demişti.

Aynı haberde, bir soğan üreticisinin açıklaması ise şöyle:
“500 - 700 bin ton arasındaki soğan yeşillendi ve çürüdü. Bu durum hem biz üreticilerin belini büküyor hem de israf oluyor. Burada doğru bir planlama yapılması şart. Ayrıca depo ücretlerini ve bu ürünlerin aylarca depolarda kaldığını düşünürsek maliyetler çok daha fazla yükseliyor.”

İstanbul Büyük Şehir Belediyesi’nin patates yardımı
İBB Başkanı Ekrem İmamoğlu 2020 Mayıs ayında açıklamıştı:
“Adanalı çiftçiden alınan, İstanbul’daki ihtiyaç sahiplerine ulaştırılacak 100 ton patates ve soğan bugün İstanbul’a ulaştı. Yardım kolilerine eklenmek üzere hazırlıklara başlanan ürünler, yarın 2.5 kiloluk paketler halinde dağıtıma çıkacak.”

Aradan geçen 11 ayın ardından, İBB’nin Niğde ve Bitlis’te çiftçinin elinde kalan 600 ton patatesi satın aldığı haberi çıktı. Haberde, patateslerin Halk Süt ile birlikte ihtiyaç sahibi ailelere 10 kilogramlık çuvallar halinde dağıtılmaya başlandığı belirtildi. Aynı haberde İBB Başkanı İmamoğlu’na çiftçiden teşekkür mesajlarına da yer verildi.

Gazeteci İsmail Saymaz’ın sözlerine yer veren 17 Nisan tarihli habere göre ise İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin Cumhurbaşkanlığının “patates alıyoruz” açıklamasından 2 gün önce elde kalan patatesleri alacaklarını açıkladığını duyurmuştu.

Hükümet’in patates yardımı
11 Nisan 2021 tarihinde Cumhurbaşkanı’nın üreticinin elinde kalan patates ve soğanın satın alınıp ücretsiz halka dağıtılacağını duyurmasının ardından, Tarım ve Orman Bakanlığı yazılı açıklama yaprak, yeni tip koronavirüs (Covid-19) sürecinde otel, lokanta gibi toplu tüketim yerlerinde yaşanan talep daralması nedeniyle yurt içi ve yurt dışı piyasalarda patates ve soğan tüketiminin gerilediğine işaret etti. Tüketimin azalmasının stokların artmasına ve fiyatların üretici aleyhine düşmesine neden olduğu da aynı açıklamada yer buldu.

Bu karar uyarınca da Toprak Mahsulleri Ofisinin (TMO), üreticilerden yemeklik patates ile kuru soğan alımı yaparak ihtiyaç sahiplerine 81 il valilikleri aracılığıyla dağıtım için görevlendirildiği açıklanmıştı.

Bakanlığın açıklamasına göre çiftçinin elinde 2020 yılı mahsulü arz fazlası yaklaşık 300 bin ton patates, 40 bin ton kuru soğan ve ticarete konu edilememiş 75 bin ton civarında çeltik bulunuyor.

Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, İstanbul’da belirlenen 164.000 haneye yardım yapılmasını planlamış bulunuyor. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 12 Nisan tarihli sosyal medya paylaşımında, soğan ve patates yüklü tırların İstanbul’a doğru yola çıktığına dair görüntüler yer almıştı. Niğde ve Nevşehir’den patates yüklenen 14 tır, İstanbul’a ulaştı.

Uzmanlar ne diyor?
Deutsche Welle’nin haberinde konuşan uzmanlara göre, üreticinin elinde kalan patates ve soğanın satın alınıp dağıtılması doğru ancak tarım politikası yanlış.

Selçuk Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Mehmet Alagöz, patatese olan talebin sadece toplu tüketim alanlarında değil, gelirlerdeki azalma nedeniyle bireysel tüketimde de düştüğünü belirtiyor ve ekliyor: “Patates çiftçinin elinde kalacaktı. Her ne kadar maliyetlerini karşılamasa da ihtiyacı olan nakidin bir kısmını karşılayabilme olasılığı vardır.” Her sene bu tür bir sorun yaşamamak için tarımsal ürün yeterlilik düzeyini belirleyen iyi bir organizasyon gerektiğini vurgulayan Alagöz, son 20 senede üç milyon hektardan fazla kullanılabilir tarım arazisinin, tarım arazisi olma özelliğini kaybettiğinin altını çiziyor.

Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Remzi Suiçmez, üretici ve üretim sayısındaki azalmaya dikkat çekiyor ve “Gelecek dönemde sürdürülebilir bir şekilde patates ve soğan ekmezsek, çiftçi maliyetini ekip para kazanamazsa, biz bunu yurt dışından almak zorunda kalırız.” diyor. Çiftçinin maliyetini karşılayamaması ise tarım alanlarının daralmasının nedenlerinden biri.

TÜİK VE SGK verilerine göre Türkiye’de tarım ve üretici
SGK’ya pirim yatıran çiftçi sayısı, son 12 yılda %48 oranında azalmış görülüyor. 2008 yılında SGK ’ya kayıtlı çiftçi sayısı 1.127.744 kişi iken 2020 yılı Şubat itibarıyla bu sayının 586.144 olduğu görülüyor.

TÜİK verilerine göre tarım sektöründe istihdam edilen kişi sayısı ise 2002’de 7 milyon 458 bin kişiyken, 2020 Şubat ayı itibarıyla 4 milyon 157 bin kişiye geriledi. Bu da son 18 yılda 3 milyon 301 bin daha az tarım çalışanı anlamına geliyor. Tarım sektöründe istihdam edilen kişi sayısının %44 azaldığı görülüyor.

Patates dağıtımı salgın tedbirlerini bozdu
Pek çok kentte başlayan ücretsiz patates dağıtımı sonucu oluşan izdihamlar ise ayrı bir eleştiri konusu haline geldi. Son olarak 18 Nisan 2021 tarihinde Şanlıurfa’da patates dağıtımı sırasında yaşanan ve tepkiye yol açan sosyal mesafenin hiçe sayıldığı izdiham görüntülerine ilişkin inceleme başlatıldığı belirtildi. Olayla ilgili kaymakamlık yazılı açıklama yaptı.