Müzisyenlere destek tartışmaları: Eğlence mekanları pandemi nedeniyle kapalı

Koronavirüs salgını nedeniyle kapalı ya da açık alanlarda toplanmak, bir seneyi aşkın süredir yasak ve sağlık açısından da oldukça tehlikeli. Türkiye’de aşılama devam ediyor, 1 Haziran itibarıyla normalleşme uygulamaları da başladı ancak yayımlanan genelge bar, taverna, konser alanı gibi mekanları normalleşme kapsamı dışında bırakıyor. Restoranlar ise 21.00’e kadar açık.

Pandemi önlemi kapsamındaki tüm bu kısıtlamalar müzisyenleri ve ışık, ses teknisyenliği, kostüm, makyaj gibi alanlarda çalışan müzik emekçilerini de maddi olarak oldukça zorlamış durumda.

Bu kapsamda Kültür ve Turizm Bakanlığı, Aralık 2020’de müzisyenlerin bağlı oldukları meslek birlikleri MESAM ve MSG aracılığıyla Ocak, Şubat ve Mart ayları için 1000’er TL maddi destek duyurusu yapmıştı. Bakanlık, meslek birliği üyesi müzisyenlerin bu destekten yararlanabilmesi için meslek birliklerinden proje istemişti. Proje karşılığı maddi destek kapsamında MSG “Müzik Birleştirir”, MESAM ise “Dijital Müzik Arşivi” projelerini geliştirdi. Daha sonra bu destek, Nisan ve Mayıs aylarını da kapsayacak şekilde uzatıldı.

Ancak ikinci destek paketinde gelir vergisi mükellefi olma koşulunu sağlayamayanlar bundan yararlanamadı. İzmir Müzisyenler Derneği'ne göre Türkiye'de müzisyenlerin yaklaşık yüzde 90'ı kayıtsız çalışıyor ve bu sebeple ikinci yardım paketine başvuru yapamıyor.

MÜYORBİR, MESAM, Müzik-Sen ve MÜZSAN ise 27 Mayıs tarihinde Ticaret Bakanlığı'na tüm müzisyenlerin hibe desteğinden yararlanması için yazılı bir başvuruda bulunmuştu.

Bakanlık’ın yaptığı açıklamaya göre beş aylık toplam desteğin 156 milyon TL’ye ulaşacağı öngörüldü.

Haziran’ın 1’i itibarıyla başlayan normalleşmeye eğlence sektörünün dahil olmaması üzerine Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın “Müzik Susmasın” sloganıyla yürüttüğü proje kapsamında Haziran ayında sanatçılara tek seferde 3.000 TL ödeneceği duyuruldu.

Kaç müzisyen başvurdu?
Mart 2021’de yapılan açıklamaya göre Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın proje karşılığı maddi destek kampanyasına başvuran müzik sektörü çalışanı sayısı 35.901 oldu ve Bakanlık, bu başvuruların 30 bin 744’ünü kabul ettiğini duyurdu. 16 Aralık 2020 tarihinde başlayan başvurular, 25 Aralık 2020 tarihinde sona ermişti.

Aralık ayında müzik meslek birliklerinin temsilcileriyle bir araya gelen Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, destek kararına ilişkin şunları söylemişti:
“Yaptığımız görüşmeye istinaden pandemi döneminde geliri olmayan, temel ihtiyaçlarını karşılayamayan müzisyen, müzik emekçileri, yorumcu ve eser sahiplerini kapsayan bir proje olmasını planladık. 11 Aralık'ta bakanlığımıza bağlı Yunus Emre Enstitüsü web sitesinde proje adına başvuru yöntemini, başvuruyu yapan birlik, dernek ve sendika isimlerini ilan edeceğiz. İlk etapta düşündüğümüz, öngördüğümüz toplamda 20, 30 milyon civarında bir proje bedeli olacak diye tahmin ediyoruz.”

Toplantıya katılan MSG Yönetim Kurulu Başkanı Candan Erçetin ise şu açıklamalarda bulunmuştu:  
“Biz onlara proje üreteceğiz, onlar da bize projenin bedelini ödeyecek. Burada üç meslek birliği olarak toplantı yaptık. Hepimizin farklı farklı projeleri var. En önemlisi kayıt dışı müzisyenleri kayıt altına alabilmek. Türkiye’de kaç müzisyen olduğunu sayısını bulabilmek bizim için çok önemli.”

Türkiye’de müzisyenlerin eserleri için müzik kullanıcılarına kullanım izni ve lisansı veren, mali haklarını toplayan ve toplanan telifleri üyesi eser sahiplerine dağıtan meslek birlikleri şöyle: Musiki Eseri Sahipleri Grubu Meslek Birliği (MSG), Türkiye Musiki Eseri Sahipleri Meslek Birliği (MESAM) ve Müzik Yorumcuları Meslek Birliği (MÜYORBİR).  

Proje karşılığı sanatçıya destek nedir?
Bakanlık’ın Müzik Susmasın kampanyası kapsamında destek almak isteyen sanatçıların, MSG, MÜSİAD gibi meslek birliklerinin oluşturduğu projelere katılım göstermesi gerekiyordu. Yani haftalık veya günlük yevmiye ücretiyle çalışan, herhangi bir sosyal güvencesi olmayanlar başta olmak üzere, işini kaybeden veya işleri durma noktasına gelen ses ve enstrüman sanatçılarıyla sektör çalışanlarına projeye katkıları karşılığında ödeme yapıldı. Aynı zamanda üretilen eserler için dijital bir arşiv oluşturuldu. Güvencesi olmayan ama geçimini müzikle temin eden kişilerin belge sunması, 18 yaşından büyük olması, sanatının icrasını, sektör çalışanları da icra ettikleri mesleğe ilişkin bilgi veya anılarına dair bir video göndermesi şartı bulunuyordu.

İçişleri Bakanlığı’nın 1 Haziran normalleşmesine ilişkin yayımladığı genelgede müzisyenleri etkileyen kısım:
“Kapalı yüzme havuzları, hamamlar, saunalar ve masaj salonları, nargile salonu/kafeleri ile gazino, taverna, birahane gibi işyerlerinin faaliyetlerine yeni bir karar alınıncaya kadar ara verilmesine devam edilecek.” Düğünlerde de açık havada olmak kaydıyla 100 kişilik davetli sınırı ve yeme içme yasağı bulunuyor. 15 Haziran sonrası bu kısıtlamalara son verileceği de yine genelge kapsamında.

Belediyeler tarafından sağlanan destekler

İstanbul
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu, Mart 2021: "İstanbul’u dev bir açık hava sahnesine dönüştürüyor, pandemi dolayısıyla ekonomik zorluk yaşayan sanatçılarımızla dayanışmayı güçlendiriyoruz. 39 ilçede 100’den fazla noktada İstanbul Bir Sahne etkinlikleri başlıyor."

Katılım koşullarını yerine getiren müzisyenlerin ve müzik topluluklarının başvuru sırasına göre kontenjan limitleri kapsamında yer alacağı proje kapsamında her bir müzisyene 2 bin TL'lik bir bütçe verileceği duyuruldu.

Ankara
Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş, Şubat 2021: “Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir. Pandemide gelir kaybı yaşayan müzisyenlerimiz için destek programı başlatıyoruz. Biz daima dayanışma ile iyileştik, #6MilyonTekYürek olmaya devam edeceğiz”. Ankara Büyükşehir Belediyesi, mali sıkıntı yaşayan müzisyen ve müzik gruplarının başvurmaları halinde performanslarının profesyonel video çekimlerini gerçekleştirerek bu performansları karşılığında ödeme yapacağını duyurdu.

Ankara Büyükşehir Belediyesi 7 Haziran’da müzisyenler için konser serisi başlattığını duyurdu. Ankara Büyükşehir Belediye Başkanı Mansur Yavaş, 16 Haziran Çarşamba günü başlayacak ‘Parklarda Mutluluk Sahneleri‘ konserlerinin ilk hafta programını paylaştı: “Başkentimizi Mutluluk Sahneleri ile dolduruyoruz. İlk hafta 7 park ve 68 sanatçı ile başlayıp devamında artıracağımız haftalık mutluluk programlarımıza başlıyoruz.”. Yavaş aynı paylaşımda müzisyenlere yaptıkları 500 TL’lik nakdi yardımı da tamamlayacaklarını belirtti.

İzmir
İzmir Belediye Başkanı Tunç Soyer Aralık 2020: İzmir’de sahneleri bulunan özel tiyatrolardan 2 bin 500’ün üzerinde tiyatro bileti satın aldık, tiyatro gösterimleri için salonlarımızın kiralarını yarı yarıya düşürdük, eğitimlerle birlikte müzik sektörüne 3 milyon TL’nin üzerinde, yereldeki sinema sektörüne 1 milyon TL’nin üzerinde, plastik sanatlara ise 1,5 milyon TL’nin üzerinde katkı sağladık. CHP İzmir Milletvekili Özcan Purçu, Büyükşehir şimdiye dek 198 Roman müzisyen, 84 sokak sanatçısı ve 77 sahne sanatçısına destek olduğunu belirtti.

Araştırmalar ve sayısal veriler
Türkiye Raporu’nun 12 ilde 1506 kişi ile Nisan 2021’de yaptığı anketteki “Koronavirüs salgınının ekonomi boyutlarının nasıl yönetildiğini düşünüyorsunuz?” sorusuna %46,8 “çok kötü”; %30,7 “kötü”; %18,4 “iyi”; %4,2 “iyi” yanıtını verdi.

Anadolu Müzik Kültürleri Derneği’nin yayımladığı “Müzisyenlerin Uğradığı Hak İhlallerini İzliyoruz” başlıklı raporda; uzmanların da içerisinde yer aldığı 30 müzik sektörü çalışanı ile odak grup görüşmelerinden, 310 kişinin katılımıyla gerçekleşen anket verilerinden ve meslek gruplarıyla görüşme sonrası derlenen bilgilerden elde edilen çıktılar:

Bu doğrultuda anket kapsamında kişilere yöneltilen “Pandemi sürecinde devletin/ hükümetin veya diğer kurum ve kuruluşların sanata ve sanatçıya yönelik teşvik/ destek paketlerinden yararlanabildiniz mi?” sorusuna yanıt veren 264 kişiden sadece 25’i devlet desteklerinden yararlanabildiğini; destek paketlerinden yararlanamayan 239 kişiden 136’sı ise istenen koşulları sağlayamadığı ya da başvurusunun kabul edilmediğini belirtmiştir.

Aynı araştırmada, ankete katılanların %80’i bu sektör dışında gelir elde edebilecekleri başka bir alanda çalışmadığını belirtmiş.

Katılımcıların sadece %9,5’i bu desteklerden yararlanabilirken, %69,3’ü söz konusu desteklerden faydalanamadığını belirtmiş.

“Aşağıdaki kurumların pandemi sürecinde sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı desteklediğini düşünüyor musunuz?” Sorusuna verilen yanıtlar:

“Gözünü Yumma” kampanyası
Müzisyenler seslerini duyurmak için #SahneneSahipÇık ve #GözünüYumma etiketleriyle sosyal medyada da paylaşımlar yapılan kampanyanın bildirisinde ise şu ifadelere yer verildi: "Her yıl canlı müzik ve sanat mekanları, organizasyon ve festivaller; binlerce personelin çalıştığı binlerce etkinliğe ev sahipliği yaparken çevrelerindeki restoran, küçük işletmeler ve otellere katkı sağlayarak yerel ekonomilerin canlanmasının öncüsü oluyor. Var oluş mücadelemizi, tüm bu sektörlerin sürdürülebilirliği için veriyoruz.

"Mekanlar, çalışanlar ve sanatçılar olarak herkesi ve yetkili idari kuruluşları sahnelerimize sahip çıkmaya çağırıyoruz. Resmi ya da kamu, küçük ya da büyük herkes, bu durumdan kurtulmamızda rol oynayabilir."